Obraz

k.s.h. 20221013 zmiany - doradcy rady nadzorczej

Bardzo ważną zmianą, którą wprowadzi Nowelizacja będzie umożliwienie radom nadzorczym korzystanie z doradców. Rynek już od dawna upominał się o taką zmianę. W praktyce często rada nadzorcza chciała weryfikować pewne kwestie związane z działalnością spółek, ale musiała korzystać w tej kwestii albo z życzliwości zarządu (o którą czasami było trudno) albo z zasobów podmiotów, które powołały daną osobę do rady nadzorczej (jeżeli taka sytuacja miała miejsce). W tym drugim przypadku dostęp do materiałów był jednak bardzo mocno ograniczony, albowiem formalnym zleceniodawcą był podmiot trzeci, a nie spółka, której zachowania poddawane były analizie. 

Od teraz będzie inaczej, dzięki art. 219(2) k.s.h. oraz 382(1) k.s.h., a także art. 587(2) k.s.h.

Zgodnie z art. 219(2) k.s.h. dotyczącym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością:
§ 1. Jeżeli umowa spółki tak stanowi, rada nadzorcza może podjąć uchwałę w sprawie zbadania na koszt spółki określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę (doradca rady nadzorczej). Doradca rady nadzorczej może zostać wybrany również w celu przygotowania określonych analiz oraz opinii.
§ 2. W umowie między spółką a doradcą rady nadzorczej spółkę reprezentuje rada nadzorcza.
§ 3. Zarząd zapewnia doradcy rady nadzorczej dostęp do dokumentów i udziela mu żądanych informacji.
§ 4. Doradca rady nadzorczej oraz osoba fizyczna wykonująca czynności w jego imieniu lub na jego rzecz są obowiązani zachować w tajemnicy wszystkie niemające publicznego charakteru informacje i dokumenty otrzymane od spółki. Obowiązek zachowania tajemnicy nie jest ograniczony w czasie.

Zgodnie z art. 382(1) k.s.h. dotyczącym spółki akcyjnej:

§ 1. Rada nadzorcza może podjąć uchwałę w sprawie zbadania na koszt spółki określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę (doradca rady nadzorczej). Doradca rady nadzorczej może zostać wybrany również w celu przygotowania określonych analiz oraz opinii.
§ 2. W umowie między spółką a doradcą rady nadzorczej spółkę reprezentuje rada nadzorcza.
§ 3. Zarząd zapewnia doradcy rady nadzorczej dostęp do dokumentów i udziela mu żądanych informacji.
§ 4. Doradca rady nadzorczej oraz osoba fizyczna wykonująca czynności w jego imieniu lub na jego rzecz są obowiązani zachować w tajemnicy wszystkie niemające publicznego charakteru informacje i dokumenty otrzymane od spółki. Obowiązek zachowania tajemnicy nie jest ograniczony w czasie.
§ 5. Rada nadzorcza może zdecydować o udostępnieniu akcjonariuszom wyników pracy doradcy rady nadzorczej, chyba że mogłoby to wyrządzić szkodę spółce, spółce powiązanej albo spółce lub spółdzielni zależnej, w szczególności przez ujawnienie tajemnic technicznych, handlowych lub organizacyjnych przedsiębiorstwa.
§ 6. W przypadku podjęcia decyzji o udostępnieniu akcjonariuszom wyników pracy doradcy rady nadzorczej, zarząd udostępnia go w sposób określony dla ogłoszenia o zwołaniu walnego zgromadzenia w terminie dwóch tygodni od dnia powzięcia uchwały rady nadzorczej.
§ 7. Przepisy § 5 i 6 nie uchybiają obowiązkom informacyjnym wynikającym z przepisów szczególnych.
§ 8. Statut może wyłączyć albo ograniczyć prawo rady nadzorczej do zawierania umów z doradcą rady nadzorczej, w szczególności przez upoważnienie walnego zgromadzenia do określenia maksymalnego łącznego kosztu wynagrodzenia wszystkich doradców rady nadzorczej, który spółka może ponieść w trakcie roku obrotowego.


Zgodnie zaś z art. 587(2) k.s.h. dotyczącym zarówno spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i spółki akcyjnej:


§ 1. Kto wbrew obowiązkom wynikającym z art. 219(2)§3, art. 300(71)a §3 albo art. 382(1)§3, doprowadza do tego, że zarząd nie zapewnia doradcy rady nadzorczej dostępu do dokumentów, nie udziela mu żądanych informacji, przekazuje je niezgodne ze stanem faktycznym, lub zataja dane wpływające w istotny sposób na treść tych informacji lub dokumentów
- podlega grzywnie nie niższej niż 20 000 złotych i nie wyższej niż 50 000 złotych albo karze ograniczenia wolności.
§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie
- podlega grzywnie nie niższej niż 6000 złotych i nie wyższej niż 20 000 złotych. 
Jak wynika z powyższego:

  • w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zlecenie zbadania określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku doradcy rady nadzorczej, albo zlecenie doradcy rady nadzorczej przygotowania analizy lub opinii może nastąpić jeżeli umowa spółki tak stanowi, 
  • w przypadku spółki akcyjnej zlecenie zbadania określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku doradcy rady nadzorczej, albo zlecenie doradcy rady nadzorczej przygotowania analizy lub opinii może nastąpić zawsze - statut nie musi nic stanowić w tej kwestii, jednakże statut może wyłączyć albo ograniczyć prawo rady nadzorczej do zawierania umów z doradcą rady nadzorczej, w szczególności przez upoważnienie walnego zgromadzenia do określenia maksymalnego łącznego kosztu wynagrodzenia wszystkich doradców rady nadzorczej, który spółka może ponieść w trakcie roku obrotowego,
  • w przypadku spółki akcyjnej rada nadzorcza może udostępnić  akcjonariuszom wynik prac doradcy rady nadzorczej, chyba że mogłoby to wyrządzić szkodę spółce, spółce powiązanej albo spółce lub spółdzielni zależnej (informacje udostępnia zarząd w taki sam sposób w jaki zwoływane są walne zgromadzenia, w terminie dwóch tygodni od dnia powzięcia uchwały rady nadzorczej),
  • zlecenie zbadania określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku doradcy rady nadzorczej, albo zlecenie doradcy rady nadzorczej przygotowania analizy lub opinii wymaga podjęcia uchwały przez radę nadzorczą,
  • w umowie z doradcą rady nadzorczej spółkę reprezentuje rada nadzorcza - tutaj oczywiście pojawia się pytanie - jak - skoro rada nadzorcza jest organem kolegialnym, dlatego należy postulować aby w uchwale dotyczącej zlecenia udzielonego doradcy rady nadzorczej wskazać konkretnego członka rady nadzorczej, który będzie upoważniony przez radę nadzorczą do zawarcia umowy z doradcą rady nadzorczej w imieniu spółki (analogicznie jak w praktyce przyjęło się w przypadku reprezentowania spółki przez radę nadzorczą w umówię z członkiem zarządu), 
  • zarząd zobowiązany jest zapewnić doradcy rady nadzorczej dostęp do dokumentów oraz udzielać mu żądanych informacji - naruszenie tego obowiązku zagrożone jest sankcją karną (!),
  • doradca radcy nadzorczej oraz osoby działające w jego imieniu zobowiązane są do zachowania bezterminowej tajemnicy dotyczącej wszystkich informacji i dokumentów otrzymanych do spółki niemających publicznego charakteru.

Omawiana w niniejszym wpisie zmiana jest bardzo ważna zarówno z punktu widzenia działalności spółek kapitałowych, jak i działalności profesjonalnych doradców prawnych - adwokatów i radców prawnych. Wreszcie usankcjonowano wprost instytucję doradców rady nadzorczej i zapewniono takim doradcom realne możliwości wykonywania zleceń. 

Jeżeli zastanowić się nad konstrukcją prawną umowy z doradcą rady nadzorczej oraz stosunku prawnego, który powstaje w wyniku jej zawarci, należałoby dojść do wniosku, że jest to quasi umowa o spełnienie świadczenia na rzecz osoby trzeciej. 
Teoretycznie bowiem umowa zawierana jest ze spółką i to spółka finansuje działanie doradcy rady nadzorczej, jednakże beneficjentem działania doradcy rady nadzorczej (jak sama nazwa wskazuje) jest rada nadzorcza i tylko ona. 
Zarząd i spółka nie mają żadnych kompetencji, żeby żądać jakichkolwiek działań od doradcy rady nadzorczej, a wyniki jego pracy są przeznaczone wyłącznie dla rady nadzorczej, chyba ze sama rada nadzorcza zadecyduje w danym przypadku inaczej. Przy czym wydaje się, że wyniki pracy doradcy rady nadzorczej mogą być udostępnione przez radę nadzorczą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością również wspólnikom spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (analogicznie jak to wskazano w przypadku spółki akcyjnej). 
Co więcej, to doradca rady nadzorczej może żądać od spółki (czyli zarządu) dokumentów i informacji, a zarząd zobowiązany jest dostarczyć takich informacji i dokumentów pod rygorem odpowiedzialności karnej. 
Oczywiście rada nadzorcza nie ma podmiotowości prawnej, dlatego można mówić wyłącznie o quasi umówię o spełnienie świadczenia na rzecz osoby trzeciej. 
Tym niemniej idea relacji pomiędzy radą nadzorczą, doradcą rady nadzorczej a spółką jest taka, że rada nadzorcza jako organ nadzorczy może sięgnąć po dodatkowe informacje i analizy, aby w sposób należyty, zawodowy, wykonać swoje obowiązki, a rolą spółki jest zapewnić doradcy rady nadzorczej możliwość działania (w tym dostarczyć żądane przez niego informacje i dokumenty) oraz sfinansować jego usługi.

Autor:
Obraz

k.s.h. 20221013 zmiany - coroczne obowiązki i niektóre uprawnienia rady nadzorczej


Nowelizacja ujednoliciła przepisy dotyczące corocznych obowiązków oraz niektórych uprawnień rady nadzorczej w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółce akcyjnej. Chodzi o zmiany w art. 219 k.s.h. oraz w art. 382 k.s.h.

Zgodnie ze zmienionym art. 219 k.s.h. dotyczącym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością:

§ 1. Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności.
§ 2. Rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki.
§ 3. Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należą:
1) ocena sprawozdań, o których mowa w art. 231 § 2 pkt 1, w zakresie ich zgodności z księgami, dokumentami i ze stanem faktycznym;
2) ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty;
3) sporządzanie oraz składanie zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników ocen, o których mowa w pkt 1 i 2, oraz pisemnego sprawozdania z działalności rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy (sprawozdanie rady nadzorczej).
§ 4. W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, dokonywać rewizji stanu majątku spółki oraz żądać od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce na podstawie umowy o pracę lub wykonujących na rzecz spółki w sposób regularny określone czynności na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia albo innej umowy o podobnym charakterze sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub majątku. Przedmiotem żądania mogą być również posiadane przez organ lub osobę obowiązaną informacje, sprawozdania lub wyjaśnienia dotyczące spółek zależnych oraz spółek powiązanych. 
§ 4(1). Informacje, dokumenty, sprawozdania lub wyjaśnienia, o których mowa w § 4, są przekazywane radzie nadzorczej niezwłocznie, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia żądania do organu lub osoby obowiązanej, chyba że w żądaniu określono dłuższy termin.
§ 4(2). Zarząd nie może ograniczać członkom rady nadzorczej dostępu do żądanych przez nich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień, o których mowa w § 4. 
§ 5. Rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki.
§ 6. W przypadku gdy sprawozdanie finansowe spółki podlega badaniu ustawowemu, rada nadzorcza jest obowiązana, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem, zawiadomić kluczowego biegłego rewidenta, który przeprowadzał badanie sprawozdania finansowego spółki, o terminie posiedzenia, którego przedmiotem są sprawy określone w § 3. Spółka zapewnia uczestnictwo kluczowego biegłego rewidenta lub innego przedstawiciela firmy audytorskiej w posiedzeniu rady nadzorczej. W trakcie posiedzenia kluczowy biegły rewident lub inny przedstawiciel firmy audytorskiej przedstawia radzie nadzorczej sprawozdanie z badania, w tym ocenę podstaw przyjętego oświadczenia odnoszącego się do zdolności spółki do kontynuowania działalności, oraz udziela odpowiedzi na pytania członków rady nadzorczej.

Zgodnie ze zmienionym art. 382 k.s.h. dotyczącym spółki akcyjnej:

§ 1. Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności.
§ 2. uchylony.
§ 3. Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należą:
1) ocena sprawozdań, o których mowa w art. 395 § 2 pkt 1, w zakresie ich zgodności z księgami, dokumentami i ze stanem faktycznym;
2) ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty;
3) sporządzanie oraz składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania za ubiegły rok obrotowy (sprawozdanie rady nadzorczej). ",
§3(1). Sprawozdanie rady nadzorczej zawiera co najmniej:
1) wyniki ocen, o których mowa w § 3 pkt 1 i 2;
2) ocenę sytuacji spółki, z uwzględnieniem adekwatności i skuteczności stosowanych w spółce systemów kontroli wewnętrznej, zarządzania ryzykiem, zapewniania zgodności działalności z normami lub mającymi zastosowanie praktykami oraz audytu wewnętrznego;
3) ocenę realizacji przez zarząd obowiązków, o których mowa w art. 3801;
4) ocenę sposobu sporządzania lub przekazywania radzie nadzorczej przez zarząd informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień zażądanych w trybie określonym w § 4;
5) informację o łącznym wynagrodzeniu należnym od spółki z tytułu wszystkich badań zleconych przez radę nadzorczą w trakcie roku obrotowego w trybie określonym w art. 382(1).
§ 4. W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, dokonywać rewizji stanu majątku spółki oraz żądać od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce na podstawie umowy o pracę lub wykonujących na rzecz spółki w sposób regularny określone czynności na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia albo innej umowy o podobnym charakterze sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub majątku. Przedmiotem żądania mogą być również posiadane przez organ lub osobę obowiązaną informacje, sprawozdania lub wyjaśnienia dotyczące spółek zależnych oraz spółek powiązanych.
§ 5. Informacje, dokumenty, sprawozdania lub wyjaśnienia, o których mowa w § 4, są przekazywane radzie nadzorczej niezwłocznie, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia żądania do organu lub osoby obowiązanej, chyba że w żądaniu określono dłuższy termin.
§ 6. Zarząd nie może ograniczać członkom rady nadzorczej dostępu do żądanych przez nich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień, o których mowa w § 4.
§ 7. W przypadku gdy sprawozdanie finansowe spółki podlega badaniu ustawowemu, rada nadzorcza jest obowiązana, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem, zawiadomić kluczowego biegłego rewidenta, który przeprowadzał badanie sprawozdania finansowego spółki, o terminie posiedzenia, którego przedmiotem są sprawy określone w § 3. Spółka zapewnia uczestnictwo kluczowego biegłego rewidenta lub innego przedstawiciela firmy audytorskiej w posiedzeniu rady nadzorczej. W trakcie posiedzenia kluczowy biegły rewident lub inny przedstawiciel firmy audytorskiej przedstawia radzie nadzorczej sprawozdanie z badania, w tym ocenę podstaw przyjętego oświadczenia odnoszącego się do zdolności spółki do kontynuowania działalności, oraz udziela odpowiedzi na pytania członków rady nadzorczej.

W przypadku obu spółek (akcyjna i z ograniczoną odpowiedzialnością) będziemy mieć zatem jednolite zasady dotyczące rady nadzorczej:

  • obowiązek corocznego składania zgromadzeniu wspólników lub walnemu zgromadzeniu pisemnego sprawozdania przez radę nadzorczą, przy czym w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będą to dwa sprawozdania - sprawozdanie z wyników ocen (sprawozdania finansowego, sprawozdania zarządu z działalności oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku lub pokrycia straty) oraz sprawozdanie z działalności rady nadzorczej (zwane sprawozdaniem rady nadzorczej) a w przypadku spółki akcyjnej będzie to jedno sprawozdanie - sprawozdanie rady nadzorczej, które zawiera w sobie sprawozdanie z wyników ocen,
  • kompetencja do badania wszystkich dokumenty spółki, dokonywania rewizji stanu majątku spółki oraz żądania od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce na podstawie umowy o pracę lub wykonujących na rzecz spółki w sposób regularny określone czynności na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia albo innej umowy o podobnym charakterze sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, spółek zależnych oraz spółek powiązanych,
  • obowiązek zawiadomienia kluczowego biegłego rewidenta który przeprowadzał badanie sprawozdania finansowego spółki, o terminie posiedzenia, którego przedmiotem są kwestie dotyczące sprawozdania finansowego, sprawozdania zarządu z działalności oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku lub pokrycia straty i zapewnienia mu udziału w posiedzeniu rady nadzorczej z obowiązkiem przedstawienia przez niego sprawozdania z badania oraz udzielania odpowiedzi na pytania członków rady nadzorczej. 

Warto przy tym zwrócić uwagę, że możliwość żądania od pracowników oraz osób działających na podstawie innych umów niż umowa o pracę informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki (spółek powiązanych i zależnych) oraz określonych działań od kluczowego biegłego rewidenta w istocie dotyczą osób nie będących organami spółki, ani jej prokurentami. 

Analizowane przepisy nakładają ex lege na te osoby, dodatkowe obowiązki, przy czym informacje, dokumenty, sprawozdania lub wyjaśnienia dotyczące spółki (spółek powiązanych i zależnych) powinny być przekazywane radzie nadzorczej niezwłocznie, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia żądania chyba że w żądaniu określono dłuższy termin. 

W związku z powyższym osoby obowiązane powinny uwzględnić fakt obciążenia tego rodzaju obowiązkiem w swoim wynagrodzeniu odpowiednio je zwiększając. 
Ponadto, aby omawiane osoby były świadome istnienia takiego obowiązku, należałoby zalecić, aby obowiązek ten został wyartykułowany również w umowach z tymi osobami. 

Nie bardzo wiadomo również, jak tego rodzaju obowiązek miałby się do tajemnic zawodowych, na przykład tajemnicy adwokackiej. Wszak Klientem adwokata jest spółka (chyba, że działa on jako doradca rady nadzorczej - przewidziany w Nowelizacji), a nie rada nadzorcza. Kwestia ta i pewnie wiele innych będzie musiała zostać rozstrzygnięta w orzecznictwie, aczkolwiek w mojej ocenie tajemnica adwokata nie powinna stać na przeszkodzie udzielania informacji nią objętych radzie nadzorczej, która jest przecież organem nadzorczym spółki, będącej Klientem adwokata. Ponadto oczywiście rada nadzorcza będzie mogła zawsze żądać dokładnie takich samych informacji od członków zarządu spółki, co jedynie podkreśla, że będą to informacje, do których rada nadzorcza po prostu powinna mieć dostęp. 

To jednak nie wszystko otóż zgodnie z art. 587(1) k.s.h.  kto, wbrew obowiązkom wynikającym między innymi z art. 219§4 i 4(1) k.s.h. oraz art. 382 § 4 i 5 k.s.h., nie przekazuje informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień w terminie lub przekazuje je niezgodne ze stanem faktycznym, lub zataja dane wpływające w istotny sposób na treść tych informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień:
  • podlega grzywnie nie niższej niż 20 000 złotych i nie wyższej niż 50 000 złotych albo karze ograniczenia wolności,
  • w przypadku nieumyślnego działania  podlega grzywnie nie niższej niż 6000 złotych i nie wyższej niż 20 000 złotych.

W przypadku spółki akcyjnej dodatkowo:

  • ustawodawca określił elementy sprawozdania rady rady nadzorczej:
    • wyniki ocen (sprawozdania finansowego, sprawozdania zarządu z działalności oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku lub pokrycia straty) 
    • ocenę sytuacji spółki, z uwzględnieniem adekwatności i skuteczności stosowanych w spółce systemów kontroli wewnętrznej, zarządzania ryzykiem, zapewniania zgodności działalności z normami lub mającymi zastosowanie praktykami oraz audytu wewnętrznego,
    • ocena realizacji przez zarząd obowiązków informacyjnych, o których mowa w art. 380(1) k.s.h. (którego będzie dotyczył osobny wpis),
    • ocena sposobu sporządzania lub przekazywania radzie nadzorczej przez zarząd informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień zażądanych w trybie określonym w art. 382§4 k.s.h. 
    • informacja o łącznym wynagrodzeniu należnym od spółki z tytułu wszystkich badań zleconych przez radę nadzorczą w trakcie roku obrotowego w trybie określonym w art. 382(1) - doradcom rady nadzorczej (których będzie dotyczył osobny wpis).
Autor:
Obraz

k.s.h. 20221013 zmiany - kadencja członków zarządu

 

Nowelizacja porządkuje wreszcie kwestię sposobu obliczania kadencji członków zarządu. Na skutek Nowelizacji w przepisach, które dotyczą kadencji członków zarządu (art. 202§2 k.s.h., art. 218§2 k.s.h., art. 369§1 k.s.h.), dodaje się stwierdzenie:
 
Kadencję oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba że umowa spółki [lub statut] stanowi inaczej.
 
Mający zastosowanie do spółki akcyjnej art. 369§1 k.s.h. będzie brzmiał:
 
Członek zarządu jest powoływany na okres nie dłuższy niż pięć lat (kadencja). Kadencję oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Ponowne powołania tej samej osoby na członka zarządu są dopuszczalne, jednak nie wcześniej niż na rok przed upływem bieżącej kadencji.
 
Na przykładzie powyższej regulacji, będziemy w dalszym ciągu rozróżniali kadencję i mandat.
 
Kadencja (art. 369§1 k.s.h.) - Członek zarządu jest powoływany na okres nie dłuższy niż pięć lat (kadencja). Kadencję oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Ponowne powołania tej samej osoby na członka zarządu są dopuszczalne, jednak nie wcześniej niż na rok przed upływem bieżącej kadencji.
 
Mandat (art. 369§4 k.s.h.) - Mandat członka zarządu wygasa najpóźniej z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu.
 
Analogicznie jest w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W jej przypadku art. 202§2 będzie brzmiał:

W przypadku powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Kadencję oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Również w tym przypadku ostatni rok oborotowy pełnienia funkcji członka zarządu zawsze będzie pełny rokiem obrotowym, skoro kadencję oblicza się w pełnych latach obrotowych.

Należy założyć, że chodziło o to, aby ostatni rok kadencji był zawsze pełnym rokiem obrotowym i wówczas wiadomo jak stosować przepisy dotyczące wygaśnięcia mandatu, czyli na przykład art. 369§4.  Niepotrzebne stają się zatem dotychczasowe koncepcje prolongacyjna i redukcyjna dotyczące wygaśnięcia mandatu.

Przykłady


Przy założeniu, że rokiem obrotowym jest rok kalendarzowy, można omawiane zmiany zilustrować następującymi przykładami:

członek zarządu powołany 1 marca 2022 roku na 5 letnią kadencję
 
Kadencję liczymy w pełnych latach obrotowych, czyli upłynie w dniu 31 grudnia 2027 roku (5 pełnych lat liczonych od 1 stycznia 2023 roku - skoro liczymy tylko pełne lata obrotowe). 
 
Mandat wygaśnie z chwilą odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za 2027 rok. 

członek zarządu powołany 1 lipca 2022 roku na 5 letnią kadencję.
 
Kadencję liczymy w pełnych latach obrotowych, czyli upłynie w dniu 31 grudnia 2027 roku (5 pełnych lat liczonych od 1 stycznia 2023 roku - skoro liczymy tylko pełne lata obrotowe). 
 
Mandat wygaśnie z chwilą odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za 2027 rok. 

członek zarządu powołany 1 stycznia 2022 roku na 5 letnią kadencję
 
Kadencję liczymy w pełnych latach obrotowych, czyli upłynie w dniu 31 grudnia 2026 roku (5 pełnych lat, liczonych od 1 stycznia 2022 roku - skoro liczymy tylko pełne lata obrotowe). 
 
Mandat wygaśnie z chwilą odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za 2026 rok. 
 
Czyli obecnie wygaśnięcie mandatu będziemy liczyć tak samo, bez względu na to kiedy zostanie powołany członek zarządu w danym roku obrotowym, z wyjątkiem powołania z dniem 1 stycznia, albowiem wówczas od razu zaczyna się pierwszy pełny rok pełnienia kadencji (przy założeniu oczywiście, że rok obrotowy jest rokiem kalendarzowym).


Autor:
Obraz

k.s.h. 20221013 zmiany - grupa spółek

 


Najobszerniejsza część Nowelizacji dotyczy grupy spółek. Konstrukcji tej będą dotyczyły nowo wprowadzone art. 21(1)-21(16) k.s.h. oraz niektóre inne przepisy.

Intencją tego wpisu nie będzie dokładne omawianie konstrukcji grupy spółek, lecz skupienie się na najważniejszych kwestiach z nią związanych.

Definicja


Grupa spółek oznacza (art. 4§1 pkt 5(1) k.s.h.):

spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi

 

Jak zatem widać z powyższego głównym celem istnienia grupy spółek ma być realizacja wspólnego interesu, nazwanego interesem grupy społek, która to ma zostać usprawniona poprzez zapewnienie jednolitego kierownictwa spółki dominującej nad spółką lub spółkami zależnymi. 

Czy w praktyce zastosowanie tej konstrukcji będzie urzeczywistniać taki cel lub usprawniać jego realizację? Czas pokaże. 

Intencja jest taka, aby spółki uczestniczące w grupie spółek kierowały się obok interesu spółki interesem grupy spółek, o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej (art. 21(1)§1 k.s.h.).

Już z powyższego widać, że nie będzie tutaj żadnego automatyzmu - w każdy przypadku (zwłaszcza przy tak zwanych wiążących poleceniach) będzie istniała konieczność wyważania powyższych interesów.

Utworzenie grupy spółek

Decyzja o tym czy utworzyć grupę spółek teoretycznie należy do spółki zależnej. To zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie spółki zależnej podejmuje bowiem większością 3/4 głosów uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek, ze wskazaniem spółki dominującej (art. 21(1)§2 k.s.h.).

Aby grupa spółek mogła w pełni działać konieczne jest jednak ujawnienie jej w rejestrze przedsiębiorców. W tym wypadku, co do zasady, wniosek muszą złożyć zarówno spółka dominująca, jak i zależna, chyba że spółka dominująca ma siedzibę za granicą (art. 21(1)§3 k.s.h.).

Wiążące polecenia

Ciekawym rozwiązanie ma być wydawanie wiążących poleceń spółce zależnej przez spółkę dominującą. 

Wiążące polecenie musi dotyczyć prowadzenia spraw spółki i wymaga formy pisemnej lub formy elektronicznej pod rygorem nieważności. Wiążące polecenie może być wydane jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek, a przepisy szczególne nie stoją na przeszkodzie wydaniu konkretnego wiążącego polecenia (art. 21(2)§1 i 2 k.s.h.).

Wiążące polecenie powinno wskazywać co najmniej (art. 21(2)§3 k.s.h.):

  • oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia;
  • interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia;
  • spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia, o ile występują; 
  • przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia.

Wiążące polecenie nie wywiera automatycznego skutku, lecz zobowiązuje ono spółkę zależną do wypowiedzenia się w jego przedmiocie. Owo wypowiedzenie się oznacza albo podjęcie uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia, albo uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia (art. 21(3) i 21(4) k.s.h.)

No i tutaj pojawiają się poważne wątpliwości.

Otóż w przypadku uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia mowa jest wprost o tym że podejmuje ją zarząd spółki zależnej (art. 21(3) k.s.h.), natomiast w przypadku uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia mowa jest o uchwale spółki (art. 21(4)§1 k.s.h.). Pomimo, że od wielu lat zajmuję się obsługą korporacyjną różnych spółek, w tym licznych spółek kapitałowych, nie potrafię powiedzieć co to jest uchwała spółki. Tym bardziej, że skoro ustawodawca odróżnia ją od uchwały zarządu spółki, to musi być to inny rodzaj uchwały. 
Sytuacji nie ułatwia niestety art. 21(4)§5 k.s.h., z którego wynika, że odmowa wykonania wiążącego polecenia... musi być poprzedzona uchwałą zarządu spółki zależnej. Czyli literalnie rzecz ujmując, uchwała spółki... musi być poprzedzona uchwałą zarządu spółki. 

W praktyce, do czasu ukształtowania się liczni orzeczniczej w powyższej kwestii należałoby zalecić podejmowanie uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia najpierw przez zarząd spółki zależnej, a następnie przez zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie. Jest to rozwiązanie wyłącznie ostrożnościowe, albowiem w praktyce zwykle to spółka dominująca decyduje o tym jakie uchwały podejmuje zgromadzenie spółki zależnej, a ponadto to zarząd spółki odpowiada za prowadzenie jej spraw, a nie zgromadzenie takiej spółki. 
No cóż, nie ma co ukrywać, że przydałaby się nowelizacja Nowelizacji. 

Z konstrukcji omawianych przepisów wynika, ze zasadą powinno być wykonywanie wiążących poleceń. Odmowa wykonania takiego polecenia może nastąpić jedynie wówczas gdy jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej lub (w przypadku spółek innych niż jednoosobowe) jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że polecenie jest sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej (art. 21(4)§1 i 2 k.s.h.). 
Umowa albo statut spółki zależnej może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia, przy czym wprowadzenie takich przesłanek może zależeć od odkupienia przez spółkę dominującą udziałów albo akcji tych wspólników albo akcjonariuszy spółki zależnej, którzy nie zgadzają się na zmianę (art. 21(4)§3 i 4 k.s.h.).

Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej, a także dominującej (jeżeli działała w interesie grupy spółek) nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293, art. 300(125) i art. 483 k.s.h. (art. 21(5)§3 i 4 k.s.h.)

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że powyższa regulacja nie dotyczy odpowiedzialności na zasadzie art. 299 k.s.h. (odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania tej spółki).

Co więcej, a co bardzo ważne, powyższa regulacja nie wyłącza odpowiedzialności karnej na podstawie art. 296 Kodeksu karnego. Odpowiedzialność karna nie została bowiem uzależniona od cywilnej odpowiedzialności za szkodę, lecz od jej wyrządzenia. Innymi słowy może być tak, że na skutek wykonania wiążącego polecenia dojdzie do wyrządzenia spółce zależnej szkody, za którą wprawdzie nie będzie odpowiadał członek zarządu spółki zależnej, ale z uwagi na którą może zostać pociągnięty do odpowiedzialność karnej. 
Zabrakło chyba w tym przypadku wprowadzenia odpowiedniej zmiany również do Kodeksu karnego.

Należy się w tym miejscu zastanowić się, jaka jest odpowiedzialność za niewykonanie wiążącego polecenia. Otóż w zasadzie żadna, jedynie wewnątrzkorporacyjna, czyli będzie można odwołać członka zarządu spółki zależnej dokładnie w takim samym trybie i w taki sam sposób, jak w każdym innym przypadku. Fakt udzielenia wiążącego polecenia i jego niewykonania nie kreuje w tym przypadku żadnej "szybkiej ścieżki". 

Dokumenty, informacje, kontrola


Spółka dominująca ma prawo żądania dokumentów i informacji od spółki zależnej, a w razie odmowy - może wystąpić do sądu rejestrowego (art. 21(6) k.s.h.).

Rada nadzorcza spółki dominującej sprawuje stały nadzór nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną, może także żądać ksiąg, dokumentów i informacji od zarządu spółki zależnej (art. 21(7) k.s.h.).


Wspólnik lub wspólnicy mniejszościowi albo akcjonariusz lub akcjonariusze mniejszościowi spółki zależnej reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego mogą zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek (art. 21(9) k.s.h.).

Wykup akcji lub udziałów


Z konstrukcją grupy spółek wiążą się dodatkowe możliwości wykupu mniejszościowych akcjonariuszy lub wspólników spółki zależnej przez spółkę dominują, które mogą być zainicjowane zarówno przez tych akcjonariuszy, jak i zgromadzenie spółki zależnej.

Zgodnie z art. 21(10) k.s.h. wspólnik lub wspólnicy mniejszościowi albo akcjonariusz lub akcjonariusze mniejszościowi reprezentujący nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej mogą żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich udziałów albo akcji przez spółkę dominującą. Warunkiem jest, aby spółka dominująca reprezentowała  bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej. Tego rodzaju żądanie może być zgłoszone raz w roku obrotowym.

Z kolei zgodnie z art. 21(11) k.s.h. zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej może podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów albo akcji wspólników albo akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego.  
Umowa albo statut spółki zależnej może przewidywać, że powyższe uprawnienie przysługuje spółce dominującej, która bezpośrednio lub pośrednio reprezentuje w spółce zależnej mniej niż 90% kapitału zakładowego takiej spółki, lecz nie mniej niż 75% tego kapitału.

I tutaj znowu ciekawostka, otóż art. 21(11)§1 k.s.h. odnosi się do reprezentowania bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego, ale art. 21(11)§2 dotyczący modyfikacji tego warunku przewiduje, że można go rozszerzyć do reprezentowania poniżej 90% kapitału zakładowego (nie mniej jednak niż 75%), ale już zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio. Raczej nie jest to świadome działanie ustawodawcy, ale wychodzi na to, że o ile z mocy ustawy próg udziału w kapitale zakładowym dotyczy bezpośredniego reprezentowania określonej części tego kapitału, o tyle w umowie spółki lub w statucie można ten próg nie tylko obniżyć do przedziału pomiędzy 90% a 75%, ale również odnieść go do pośredniego reprezentowania określonej części kapitału zakładowego.

Odpowiedzialność


Zgodnie z art. 21(12) k.s.h. spółka dominująca odpowiada wobec spółki zależnej za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie ponosi winy.

W praktyce, w sytuacji, w której obligatoryjną przesłanką odmowy wykonania wiążącego polecenia jest istnienie uzasadnionej obawy, że polecenie jest sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę bardzo trudno będzie o winę spółki dominującej. Spółka dominująca będzie mogła twierdzić, iż obowiązkiem spółki zależnej było antycypowanie możliwości wystąpienia omawianej szkody i w związku z tym odmowa wykonania polecenia. Jednakże w omawianym przypadku zachodzi domniemanie winy, co oznacza, że to spółka dominująca będzie musiała wykazać brak swojej winy, aby uwolnić się od odpowiedzialności. 

W związku z tym niezwykle ciekawe będzie orzecznictwo, które ukształtuje się na kanwie omawianego przepisu i należy bacznie je obserwować. 

W przypadku, gdy spółka zależna jest jednoosobowa odpowiedzialność spółki dominującej będzie zachodzić tylko wówczas, gdy wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do niewypłacalności spółki zależnej (art. 21(12)§2 k.s.h.).

Jeżeli spółka zależna nie wytoczy powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej jej przez spółkę dominującą w terminie roku od dnia upływu terminu wskazanego w wiążącym poleceniu, każdy wspólnik albo akcjonariusz spółki zależnej może wytoczyć powództwo o naprawienie szkody wyrządzonej takiej spółce (art. 21(12)§4 k.s.h.).


Ciekawe rozwiązanie wprowadza art. 21(13) k.s.h. Otóż jeżeli spółka dominująca na dzień wydania wiążącego polecenia dysponuje, bezpośrednio lub pośrednio, większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu tej spółki zależnej, odpowiada wobec wspólnika albo akcjonariusza tej spółki za obniżenie wartości przysługującego mu udziału albo akcji, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.
Przy czym w art. 21(13)§2 k.s.h. ustanowiono domniemanie, że spółka dominująca dysponuje większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu spółki zależnej, jeżeli bezpośrednio lub pośrednio reprezentuje w spółce zależnej co najmniej 75% kapitału zakładowego.

Rzecz jasna i w tym przypadku dochodzenie roszczenia będzie w praktyce trudne, konieczne będzie bowiem wykazanie, że obniżenie wartości akcji lub udziału było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia, a nie na przykład walidym czy nieudolnym wykonaniem takiego polecenia. Pole do obrony dla spółki dominującej będzie zatem tutaj całkiem spore. 

Omawiane roszczenie wygasa jeżeli spółka dominująca naprawi spółce zależnej szkodę wyrządzoną na skutek wykonania wiążącego polecenia (art. 21(13)§2 k.s.h.). Mamy tutaj zatem ciekawy przypadek, w którym naprawienie szkody innemu podmiotowi (spółce zależnej) prowadzi do wygaśnięcia roszczenia o naprawienie szkody innego podmiotu (akcjonariusza lub wspólnika).

Roszczenie akcjonariusza lub wspólnika przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym wspólnik albo akcjonariusz, dowiedział się o szkodzie. Jednakże w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (art. 21(13)§5 k.s.h.).

Jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, spółka dominująca odpowiada za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, chyba że nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia (art. 21(14)§5 k.s.h.).

W tym przypadku należy zwrócić uwagę, że analizowana norma stwarza domniemanie odpowiedzialności spółki dominującej w przypadku bezskuteczności egzekucji wobec spółki zależnej. To bowiem spółka dominująca musi wykazać, ze zachodzą przesłanki uwalniające ją od takiej odpowiedzialności - brak winy lub szkoda niebędąca następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.
Powyższa regulacja może generować dodatkowe ryzyka i koszty po stronie spółek dominujących związane z obroną przed roszczeniami wierzycieli spółek zależnych. W praktyce może to istotnie zniechęcać do stosowania konstrukcji grupy spółek.

Ustanie grupy spółek


Ustanie uczestnictwa w grupie spółek następuje na skutek podjęcia większością trzech czwartych głosów uchwały zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki zależnej lub przez złożenie przez spółkę dominującą spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek oświadczenia o ustaniu tego uczestnictwa (art. 21(15)§5 k.s.h.).

Odpowiednie stosowanie, wyłączenia


Zgodnie z art. 21(16)§1 k.s.h. przepisy o grupie spółek dotyczące spółki zależnej stosuje się odpowiednio do spółki powiązanej ze spółką dominującą, jeżeli umowa albo statut spółki powiązanej tak stanowią. 

Z kolei zgodnie z art. 21(16)§2 k.s.h. przepisów ustawy o spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek nie stosuje się do: spółki publicznej;  spółki, która jest spółką w likwidacji i rozpoczęła podział swego majątku albo jest spółką w upadłości; spółki będącej podmiotem objętym nadzorem nad rynkiem finansowym w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 2006 roku o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dziennik Ustaw z 2022 roku, pożyją 660.

 

Autor:
Obraz

k.s.h. 20221013 zmiany - uwagi ogólne

 


Jeżeli czas i inne czynniki pozwolą, chciałbym opublikować serię wpisów dotyczącą najnowszych zmian do Kodeksu spółek handlowych, który będzie w tej serii nazywany: k.s.h.

Chodzi o zmiany wprowadzone ustawą z dnia 9 lutego 2022 roku - Ustawa o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dziennik Ustaw z 2022 roku, pozycja 807, dalej w tej serii zwaną: Nowelizacją), które wejdą w życie w dniu 13 października 2022 roku.

Zmiany dotyczą wprowadzenia konstrukcji grupy spółek oraz uregulowania innych kwestii dotyczących zasadniczo spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Chciałbym aby wpisy skupiły się na poszczególnych zagadnieniach i dzięki temu były możliwie syntetyczne. Całkowicie pominę przy tym prostą spółkę akcyjną, skupiając się na spółce akcyjnej i spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. 

Zapraszam do lektury.


Autor:
Obraz

Nabycie rzeczy a płatność z wykorzystaniem technologii blockchain

 



Nabycie rzeczy a płatność z wykorzystaniem technologii blockchain 

Blockchain o co w tym chodzi?


Technologia blockchain coraz bardziej zyskuje na popularności. Dotyczy to wszystkich dziedzin życia, w tym również aspektów prawnych. Sam również coraz częściej spotkam się w swojej praktyce z zagadnieniami prawnymi związanymi z tą technologią, dlatego kilka wpisów na blogu chciałbym poświęcić właśnie tym zagadnieniom.

Na początku należy jednak uporządkować sobie kwestie terminologiczne, tak aby wiedzieć o czym w ogóle jest tym wpisie i będzie w przyszłych wpisach na blogu mowa. 

W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, ze technologia blockchain polega na tworzeniu zapisów niezmiennych danych w rozproszonej, zdecentralizowanej, cyfrowej bazie danych. W technologii blockchain można tworzyć krytowaluty i inne "produkty" oraz obracać nimi. 

Wszystkim nam znany jest zapewne Bitcoin (BTC), ale obecnie kryptowalut są już setki. Wśród nich zasadniczo można wyróżnić typowe kryptowaluty, których wartość kształtowana jest przez ich własny kurs, odnoszony do innych kryptowalut czy do walut FIAT (czyli oficjalnych środków płatniczych - tak zwanych walut fiducjarnych) oraz stablecoiny, czyli krytpowaluty, których kurs w stosunku do walut FIAT stanowi 1:1 odzwierciedlenie kursu innych walut FIAT. Przykładem stablecoina jest choćby Tether (USDT), który odzwierciedla kurs dolara amerykańskiego.

Coraz większą popularnością cieszą się również tokeny, które w przeciwieństwie do krytowalut związane są z pewnymi dodatkowymi funkcjami i powiązane są zwykle z pewnym ekosystemem, w którym funkcjonują. Tokeny mogą być również różnego rodzaju, często wyróżnia się tokeny użykotwe (utility tokens), które są powiązane z konkretnymi produktami lub usługami oraz tokeny zarządcze (governance tokens), które dają prawo do współdecydowania o kwestiach istotnych z punktu widzenia funkcjonowania danego ekosystemu. Oczywiście są również tokeny o mieszanym i innym jeszcze charakterze (choćby zabezpieczającym - security tokens, które nie mają jednak takiego, jak inne tokeny znaczenia jako przedmioty obrotu). 

Nie można również nie wspomnieć o tokenach NFT (non-fungible tokens), które stanowią cyfrowe odzwierciedlenie działalności twórczej, zwykle grafiki, gifów, zdjęć lub utworów muzycznych czy literackich, a których wartość może osiągać miliony dolarów. W ramach ciekawostki warto wspomnieć, że obecnie najdrożej sprzedany NFT, czyli EVERYDAYS: The First 5000 Days, będący cyfrowym zapisem grafiki, do wykonania której wykorzystano zdjęcia, osiągnął równowartość ponad 69 milionów dolarów. Trzeba przyznać, że jak na "coś" co można obejrzeć wyłącznie na ekranie czegoś co jest "podpięte" do internetu i naszego wirtualnego portfela NFT to wręcz astronomiczna kwota. Jednak to pokazuje, w jakim kierunku zmierza obrót, a co za tym idzie stosunku cywilnoprawne. 

Kryptowalutami, tokenami, NFT można obracać na giełdach z wykorzystaniem specjalnych wirtualnych portfeli. Krytpowaluty można również przechowywać w bezpieczniejszych, fizycznych portfelach. Największa w tej chwili giełda Binance generuje 24 godzinny obrót na poziomie ponad 70 miliardów dolarów, ma 90 milionów użytkowników, a notowanych na niej jest ponad 600 kryptowalut. Technologia blockchain już jest zatem intensywnie wykorzystywana, a z czasem będzie rozwijać się coraz bardziej i tylko zyskiwać na popularności. Dość powiedzieć, że "przelewy" krytpowalut możliwe są 24 godziny na dobę, każdego dnia (włącznie ze świętami) i są realizowane niemal błyskawicznie. Już choćby to stawia "klasyczną bankowość" w trudnym położeniu w konfrontacji z technologią blockchain. 

Co na to prawo polskie?


Oczywiście prawo polskie nie zabrania inwestowania, ani obracania kryptowalutami i tokenami, w tym NFT.

W tym wpisie chciałbym się jednak skupić wyłącznie na możliwości nabywania rzeczy (w rozumieniu art. 45 Kodeksu cywilnego), czyli przedmiotów materialnych za krytpowaluty lub tokeny. W tego typu transakcjach dochodzi bowie do ciekawego styku "świata materialnego" ze "światem niematerialnym", do którego będzie dochodziło coraz częściej. 
W kolejnych wpisach, będę się starał omówić inne, prawne aspekty związane z technologią blockchain. 
Aby było to możliwe, trzeba jednak chociaż pokrótce wyjaśnić w tym wpisie, czy i jak prawo polskie "traktuje" kryptowaluty oraz tokeny. 

Otóż art. 2 ust. 2 pkt 26) ustawy z dnia 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dziennik Ustaw z 2018 roku, pozycja 723 ze zmianami) zawiera definicję wirtualnej waluty, przez którą rozumie się cyfrowe odwzorowanie wartości, które nie jest:

  • prawnym środkiem płatniczym emitowanym przez NBP, zagraniczne banki centralne lub inne organy administracji publicznej, 
  • międzynarodową jednostką rozrachunkową ustanawianą przez organizację międzynarodową i akceptowaną przez poszczególne kraje należące do tej organizacji lub z nią współpracujące,
  • pieniądzem elektronicznym w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o usługach płatniczych,
  • instrumentem finansowym w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi,
  • wekslem lub czekiem

oraz jest wymienialne w obrocie gospodarczym na prawne środki płatnicze i akceptowane jako środek wymiany, a także może być elektronicznie przechowywane lub przeniesione albo może być przedmiotem handlu elektronicznego.

Jak widać powyższa definicja obejmuje zarówno kryptowaluty, jak i tokeny, w tym NFT. 

Już teraz wspomnieć wypada, że pojęciem "waluta wirtualna" posługuje się również ustawa z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dziennik Ustaw z 1991 roku, numer 80, pozycja 350 ze zmianami), ale kwestie z tym związane będą przedmiotem innego wpisu na blogu.

Generalnie jednak technologii blockchain dotyczy relatywnie niewiele regulacji, tak w Polsce, jak i ogólnie na świecie, co zresztą wskazuje się jako jedną z zalet tej technologii.

Kupujemy nieruchomość za BTC


Czy możemy zatem kupić nieruchomość za BTC? Odpowiedź jest typowa, dla prawnika: "i tak, i nie".

Otóż zgodnie z art. 535 Kodeksu cywilnego:

Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

Czy przekazanie BTC (lub innej kryptowaluty lub tokena) może być zapłatą ceny? Nie, nie może być. Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 1 pkt 1) ustawy z dnia 9 maja 2015 roku o informowaniu o cenach towarów i usług (Dziennik Ustaw w 2014 roku, pozycja 915 ze zmianami) przez cenę rozumie się wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący zobowiązany jest zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę. 

Cena zawsze jest zatem wyrażona w pieniądzu - posługując się terminologią blockchainową - w walucie FIAT. To z kolei wyklucza możliwość zawarcia stricte umowy sprzedaży w celu nabycia rzeczy za kryptowalutę lub tokeny.

Jednak prawo cywilne jest przecież znacznie bogatsze, niż jedynie umowa sprzedaży, a jedną z jego najważniejszych zasad jest zasada swobody umów - art. 353(1) Kodeksu cywilnego.

Tym samym nie ma żadnej przeszkody, aby strony umowy umówiły się w taki sposób, aby przeniesienie własności rzeczy (w tym choćby nieruchomości) nastąpiło w zamian za przeniesienie określonej ilości określonej kryptowaluty lub tokenów. 
Co więcej do tego rodzaju umowy, można w drodze analogii stosować art. 603 Kodeksu cywilnego dotyczący zamiany. Stosowanie wprost nie jest w tym przypadku możliwe, albowiem zamiana dotyczy wyłącznie rzeczy, czyli przedmiotów materialnych, którymi dane cyfrowe (czyli kryptowaluty, tokeny i NFT) nie są. Jeżeli zaś w drodze analogii stosowany będzie art. 603 Kodeksu cywilnego, to również art. 604 Kodeksu cywilnego, który nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów o sprzedaży do zamiany. 

Nie ma również przeszkód aby - usuwając wątpliwości - strony umowy nabycia rzeczy w zamian za kryptowalutę lub tokeny same wskazały, że postanawiają, iż do takiego stosunku prawnego zastosowanie będą znajdowały przepisy o sprzedaży. W praktyce warto wręcz tego typu postanowienie umowne przewidywać w umowach z wykorzystaniem kryptowalut lub tokenów. Nie będzie wówczas żadnych wątpliwości w jaki sposób strony chciały uregulować swój stosunek prawny.

Możliwe jest również, aby w przypadku już zawartej umowy sprzedaży lub zamian, strony zgodziły się na to, że nowym świadczeniem strony (kupującego lub zamieniającego się) będzie przelanie krytpowaluty lub tokenów zamiast zapłaty ceny lub przekazania rzeczy. W takim przypadku dojdzie albo do tak zwanej nowacji (art. 506§1 Kodeksu cywilnego) -  jeżeli do zmiany świadczenia dojdzie na etapie zobowiązania się strony) albo do datio in solutum (art. 453 Kodeksu cywilnego) - jeżeli do zmiany świadczenia dojdzie na etapie jego spełnienia. Przy czym warto odnotować, że w przypadku datio in solutum art. 453 Kodeksu cywilnego przewiduje odpowiednie stosowanie do nowego świadczenia przepisów o rękojmi przy sprzedaży.


Nie taki "bitcoinowy diabeł" straszny


Podsumowując, nie ma co się bać wykorzystywania kryptowalut i tokenów w obrocie gospodarczym, jeżeli tyko, rzecz jasna, samej transakcji można w danych warunkach bezpiecznie dokonać. 

Co więcej, warto zgłębić blockchainowy świat, bo jest to przyszłość, z którą każdy z nas prędzej czy później się zetknie. 

Autor:
Obraz

Przelew wierzytelności a potrącenie wierzytelności przysługującej wobec cedenta

  

Przelew wierzytelności a potrącenie wierzytelności przysługującej wobec cedenta


Dzisiejszy post stanowi w pewnym sensie kontynuację zagadnienia związanego z przelewem wierzytelności. Często bowiem, nawet my - prawnicy, zastanawiamy się jak przelew wierzytelności wpływa na możliwość dokonania potrącenia wierzytelności przysługującej wobec cedenta. 

Omawianą kwestię należy rozpatrywać w dwóch możliwych konfiguracjach: przelew wierzytelności istniejącej i przelew wierzytelności przyszłej, o którym mowa była w moim poprzednim wpisie na blogu.

Przelew wierzytelności istniejącej


Przykład 1:

  1. 1 stycznia 2020 roku cedent przeniósł istniejącą już wierzytelności wobec osoby X na cesjonariusza.
  2. Powyższa wierzytelność stała się wymagalna w dniu 1 lutego 2020 roku.
  3. 10 stycznia 2020 roku cedent zawiadomił X o przelewie wierzytelności.
  4. X ma wierzytelność wobec cedenta, która powstała w dniu 9 stycznia 2020 roku, a stała się wymagalna w dniu 16 stycznia 2020 roku.

Przykład 2:

  1. 1 stycznia 2020 roku cedent przeniósł istniejącą już wierzytelności wobec osoby X na cesjonariusza.
  2. Powyższa wierzytelność stała się wymagalna 1 lutego 2020 roku.
  3. 10 stycznia 2020 roku cedent zawiadomił X o przelewie wierzytelności.
  4. X ma wierzytelność wobec cedenta, która powstała w dniu 12 stycznia 2020 roku, a stała się wymagalna w dniu 19 stycznia 2020 roku.

Wydawałoby się, że żadna z powyższych sytuacji nie jest szczególnie problematyczna na gruncie art. 513§2 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), zgodnie z którym:

Dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.

Można byłoby zatem sądzić, że w obu przypadkach potrącenie przez X wierzytelności, którą ma wobec cedenta z przelaną wierzytelnością, byłoby dopuszczalne, albowiem wierzytelność X wobec cedenta stała się wymagalna (16 lub 19 stycznia 2020 roku) zanim wymagalna stała się przelana wierzytelność (1 lutego 2020 roku). Nic bardziej mylnego. 

W orzecznictwie dominuje bowiem pogląd, że art. 513§2 k.c. należy odczytywać jako dopełnienie art. 513§1 k.c., zgodnie z którym:

Dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 27 lipca 2006 roku, sygnatura akt: III CZP 59/06:

Konsekwencją zaliczenia zarzutu potrącenia do zarzutów, o których mowa w art. 513 § 1 KC, musi być konstatacja, że przepis § 2 tego artykułu nie reguluje w sposób samodzielny kwestii potrącenia przez dłużnika wierzytelności przysługującej mu względem cedenta. Oznacza to, że przepis ten stanowi jedynie rozwinięcie zasady wyrażonej w art. 513 § 1 KC, w myśl której dłużnikowi przysługują przeciwko cesjonariuszowi wszelkie zarzuty, które miał przeciwko cedentowi w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. Takie odczytanie art. 513 § 2 KC prowadzi natomiast do wniosku, że dłużnik nie może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelności, która mu przysługuje względem zbywcy, jeżeli nabył ją po powzięciu wiadomości o przelewie.
Stanowisko takie Sąd Najwyższy zajął również w wyrokach z dnia 4.12.1997 r., III CKN 272/97 (niepubl.), z dnia 29.11.2001 r., V CKN 1537/00 (OSNC 2002, nr 9, poz. 113), z dnia 9.5.2003 r., V CKN 218/01 (OSNC 2004, nr 7-8, poz. 118) oraz z dnia 6.5.2005 r., II CK 690/04 (niepubl.) i jest ono przyjmowane także w nauce prawa. Odmienna wykładnia -jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9.5.2003 r., V CKN 218/01 - rozszerzałaby nadmiernie uprzywilejowanie dłużnika cedowanej wierzytelności kosztem bezpieczeństwa obrotu, naruszałaby bowiem usprawiedliwiony interes potencjalnych nabywców wierzytelności.

W konsekwencji należałoby uznać, że potrącenie w konfiguracjach wskazanych w przykładach byłoby możliwe wyłącznie jeżeli X przysługiwałaby wierzytelność wobec cedenta najpóźniej w momencie zawiadomienia go o przelewie. Oznacza to, że potrącenie byłoby dopuszczalne w sytuacji, o której mowa w Przykładzie 1, a byłoby niedopuszczalne w sytuacji z Przykładu 2.


Przelew wierzytelności przyszłej


Przykład 3:

  1. 1 stycznia 2020 roku cedent przeniósł wierzytelności wobec osoby X na cesjonariusza.
  2. Powyższa wierzytelność była wierzytelnością przyszłą, która powstała w dniu 15 grudnia 2020 roku, a wymagalna stała się w dniu 31 grudnia 2020 roku.
  3. 10 stycznia 2020 roku cedent zawiadomił X o przelewie wierzytelności.
  4. X ma wierzytelność wobec cedenta, która powstała w dniu 9 stycznia 2020 roku, a stała się wymagalna w dniu 16 stycznia 2020 roku.
Przykład 4:

  1. 1 stycznia 2020 roku cedent przeniósł wierzytelności wobec osoby X na cesjonariusza.
  2. Powyższa wierzytelność była wierzytelnością przyszłą, która powstała w dniu 15 grudnia 2020 roku, a wymagalna stała się w dniu 31 grudnia 2020 roku.
  3. 10 stycznia 2020 roku cedent zawiadomił X o przelewie wierzytelności.
  4. X ma wierzytelność wobec cedenta, która powstała w dniu 12 stycznia 2020 roku, a stała się wymagalna w dniu 19 stycznia 2020 roku.
Już na pierwszy rzut oka widać, że stosowanie rozwiązania dotyczącego wierzytelności istniejącej prowadzić mogłoby do absurdalnych wniosków. Rozwiązanie to zakłada, bowiem że wierzytelność X wobec cedenta musiałaby istnieć na dzień zawiadomienia o przelewie, czyli w naszych przykładach na dzień 10 stycznia 2020 roku. Oznaczałoby to, że gdyby przykładowo wierzytelność przyszła, będąca przedmiotem przelewu, powstała po 5 latach od zawiadomienia, czyli przykładowo 10 stycznia 2025 roku, to i tak nie można byłoby dokonać potrącenia, bo samo zawiadomienia o przelewie blokowałoby taką możliwość dla wierzytelności X wobec cedenta powstałych po tym zawiadomieniu, choćby od dnia jego dokonania do powstania wierzytelności będącej przedmiotem przelewu miał upłynąć dłuższy czas.

Dlatego właśnie, w uzasadnieniu tej samej uchwały Sądu Najwyższego, którą zacytowałem wyżej wskazano słusznie, że łączne stosowanie art. 513§1 i 2 k.c. nie dotyczy wierzytelności przyszłych:

Argumentu na rzecz odmiennej od dokonanej wyżej wykładni art. 513 KC nie stanowi powołany przez Sąd Apelacyjny wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25.2.2005 r., II CK 440/04 (niepubl.). W wyroku tym Sąd Najwyższy, podobnie jak w wyroku z dnia 6.11.2003 r., II CK 16/02 (OSNC 2004, nr 12, poz. 202), stanął na stanowisku, że w niektórych wypadkach przelewu wierzytelności przyszłych można wyjść poza zakreślone w art. 513 § 1 KC czasowe granice dopuszczalnych zarzutów dłużnika przeciwko cesjonariuszowi i umożliwić dłużnikowi podnoszenie przeciwko cesjonariuszowi także zarzutów przysługujących mu z mocy umowy zawartej z cedentem po powzięciu wiadomości o przelewie. Uznał przy tym, że takim przypadkiem jest przelew wierzytelności przyszłych sensu stricto, czyli takich, których powstanie jest w całości sprawą przyszłości. Specyfika bowiem takiego przelewu sprawia, że uznanie jego dopuszczalności musi się łączyć z umożliwieniem dłużnikowi podnoszenia wobec cesjonariusza zarzutów z zawartej po dokonaniu przelewu i powzięciu przez dłużnika wiadomości o przelewie umowy kreującej przelaną wierzytelność.
Wyrażony w tych orzeczeniach pogląd nie jest konsekwencją uznania przepisu art. 513 § 2 KC za samodzielną, niezależną od art. 513 § 1 KC, regulację kwestii potrącenia wierzytelności przysługującej dłużnikowi względem cedenta. Sąd Najwyższy dopuścił w nich jedynie wyjątek od zasady wyrażonej w art. 513 § 1 KC, ograniczając go do wierzytelności przyszłych sensu stricto.

Tym samym w przypadku wierzytelności przyszłych, należałoby stosować wyłącznie art. 513§2 k.c., czyli należałoby badać wyłącznie daty wymagalności obu wierzytelności. Jeżeli wierzytelność X wobec cedenta jest wymagalna wcześniej, aniżeli wierzytelność będąca przedmiotem przelewu, to potrącenie będzie dopuszczalne. Oznacza to, że w obu przykładach, dopuszczalne będzie dokonanie potrącenia.


Oczywiście w każdym przypadku, w którym wierzytelność wobec cedenta stała się wymagalna później, aniżeli wierzytelność będąca przedmiotem przelewu potrącenie nie będzie dopuszczalne, co wynika wprost z art. 513§2 k.c.

Autor:
Obraz

Przelew wierzytelności przyszłej - problemy praktyczne

 

Przelew wierzytelności przyszłej


Dopuszczalność przelewu (cesji) wierzytelności przyszłej wzbudzała kontrowersje w doktrynie i w orzecznictwie. Obecnie jednak dominuje pogląd, że przelew takiej wierzytelności jest w pełni dopuszczalny. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 listopada 1999 roku, sygnatura akt: III CKN 423/98  wskazał, że w przypadku wierzytelności przyszłych nie można ich wprawdzie dokładnie wskazać w umowie przelewu, ale można je oznaczyć tak, aby było wiadomo o jakie wierzytelności chodzi. W konsekwencji jeżeli tylko wierzytelności są oznaczalne, to mogą być przedmiotem obrotu, można dokonać ich przelewu. 

W teorii, w mojej ocenie, nie do końca będziemy tutaj mieli do czynienia z przelewem wierzytelności. Raczej z umową podobną do przelewu wierzytelności, której przedmiotem jest przeniesienie przez (cedenta) na inną osobę (cesjonariusza) swoistej ekspektatywy roszczenia wobec osoby trzeciej (strony umowy z cedentem), czyli oczekiwania, że roszczenie wobec tej osoby trzeciej powstanie w majątku cesjonariusza, w przypadkach, w których na podstawie umowy pomiędzy cedentem a osobą trzecią roszczenie takie przysługiwałoby cedentowi. Można zatem mówić o przeniesieniu ekspektatywy, do której w drodze analogii jak najbardziej można stosować przepisy o przelewie wierzytelności. Innymi słowy omawiana umowa będzie umową zobowiązującą i rozporządzającą ekspektatywą, czyli uzasadnionym prawnie oczekiwaniem, powstania wierzytelności.

Z powyższym zagadnieniem wiąże się bardzo istotna kwestia, a mianowicie kwestia momentu w którym omawiana umowa wywołuje skutek, o czym będzie mowa w dalszej części mojego wpisu.

W tym miejscu wskazać należy, że w praktyce obrotu gospodarczego umowy przelewu wierzytelności przyszłych spotykane są bardzo często, zwykle jako forma zabezpieczenia - na przykład spłaty kredytu lub pożyczki. W tego rodzaju umowach wskazuje, się po prostu, że cedent przenosi na cesjonariusza wszystkie wierzytelności (regułą jest, że chodzi o wierzytelności pieniężne), które będą mu przysługiwać wobec osoby trzeciej - strony umowy z cedentem.

Moment w którym umowa przelewu wierzytelności przyszłej wywołuje skutek


W zakresie ustalenia momentu, w którym umowa przelewu wierzytelności przyszłej wywołuje skutek istnieje wiele propozycji. Największe praktyczne znaczenie mają jednak dwie koncepcje:

  1. koncepcja "sekundy jurydycznej",
  2. koncepcja bezpośrednia.
Koncepcja "sekundy jurydycznej" zakłada, że najpierw wierzytelność musi zawsze powstać w majątku cedenta - na tak zwaną sekundę jurydyczną, a następnie jest przenoszona na cesjonariusza (już automatycznie). Koncepcja ta bazuje generalnie na zasadzie nemo plus iuris transfere potest quam ipse habet.

Koncepcja bezpośrednia zakłada natomiast, że wierzytelność od razu powstaje w majątku cesjonariusza, albowiem zasadniczo wcześniej doszło już do przeniesienia ekspektatywy jej powstania.

Niektórzy jeszcze bardziej komplikują zagadnienie wprowadzając rozróżnienia zależne od rodzaju wierzytelności lub wprowadzając do koncepcji "sekundy jurydycznej" dodatkowy wymóg dokonania czynności rozporządzającej wierzytelnością. Jednakże tego rodzaju propozycje nie mają większego praktycznego znaczenia.

Być może do tego fragmentu mojego wpisu, nie każdy zdaje sobie sprawę ze znaczenia określenia momentu wystąpienia skutków omawianej umowy. 

Wyobraźmy sobie zatem sytuacje w której: 

  • umowa przelewu wierzytelności przyszłej zostaje zawarta w dniu 1 stycznia 2020 roku, 
  • wierzytelność powstaje w dniu 1 października 2020 roku, albowiem wówczas cedent wykonał umowę lub jej część, od której zależne jest roszczenie o zapłatę, 
  • w dniu 1 września 2020 roku wszystkie wierzytelności cedenta zajmuje komornik w postępowaniu egzekucyjnym.
Przyjęcie koncepcji sekundy jurydycznej oznaczałoby, że wierzytelność nigdy nie przejdzie na cesjonariusza, albowiem wierzytelnością zajętą nie można rozporządzać, zgodnie z art. 902 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) w związku z art. 885 k.p.c.

W tym miejscu wypada wspomnieć, że wprawdzie art. 885 k.p.c., do którego odpowiedniego stosowania odsyła art. 902 k.p.c., przewiduje nieważność rozporządzeń wierzytelnościami dokonanych zarówno po zajęciu, jak i przed zajęciem - jeżeli wymagalność wierzytelności następuje po zajęciu, jednakże w orzecznictwie i doktrynie ugruntowany jest pogląd, że nieważność rozporządzeń wierzytelnościami dokonanych przed zajęciem - jeżeli wymagalność wierzytelności następuje po zajęciu, dotyczy wyłącznie wierzytelności periodycznych, takich jak wierzytelności dotyczące wynagrodzenia za pracę, a nie dotyczy innych wierzytelności (tak na przykład uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2008 roku, sygnatura akt: I CSK 357/07). Innymi słowy, odpowiednie stosowanie art. 885 k.p.c., do którego odsyła art. 902 k.p.c., oznacza, że w przypadku wierzytelności innych niż periodyczne (czyli w takiej samej lub podobnej wysokości powstające co określony czas na podstawie tego samego stosunku prawnego) zajęcie egzekucyjne wyklucza (czyni nieważnym) rozporządzenia wierzytelnościami dokonane wyłącznie po ich zajęciu.

W powyższym kontekście przyjęcie koncepcji bezpośredniej będzie oznaczało, że zajęcie egzekucyjne, nie ma wpływu na skuteczność dokonanej czynności, albowiem wierzytelność powstaje od razu w majątku cesjonariusza i nie ma normy prawnej, która czyniłaby nieważnym tego rodzaju rozporządzenie wierzytelnością. 

Odnosząc się do obu przywołanych koncepcji, w mojej ocenie, więcej argumentów przemawia za koncepcją bezpośrednią. Przede wszystkim koncepcja ta odpowiada zazwyczaj woli stron. Nie po to strony umawiają się na przeniesienie wszystkich wierzytelności (zwykle po to aby udzielić zabezpieczenia), aby okazało się, że wierzytelności te powstają jednak najpierw w majątku cedenta i możliwe jest, że tak naprawdę nie dojdzie do ich przeniesienia na cesjonariusza. Co więcej koncepcja bezpośrednniednia nie odwołuje się do jednak bardzo sztucznego założenia "sekundy jurydycznej", nieznajdującego oparcia w żadnej normie prawnej. Ponadto, należy mieć na uwadze, że zgodnie z art. 510 Kodeksu cywilnego (dalej jako: k.c.) umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienie wierzytelnością ma od razu skutek rozporządzający, chyba że co innego wynika z jej treści lub z obowiązujących przepisów. W związku z tym, jeżeli powyższą normę stosować per analogiam do omawianej umowy przeniesienia ekspektatywy, należy uznać, że jej skutkiem jest powstanie wierzytelności od razu w majątku cesjonariusza, bo to on, a nie cedent ma ekspektatywę powstania tej wierzytelności.

W orzecznictwie wydaje się obecnie dominować właśnie koncepcja bezpośrednia. Przywołać należy w tym miejscu następującą wypowiedź, która dobrze obrazuje omawiane zagadnienie:

Wyrażony w powyższych tezach pogląd podzielił SA w Warszawie w wyr. z 25.11.2016 r. (I Aga 1915/15, Legalis) "Zauważyć należy, iż Sąd ten powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z 19.9.1997 r., III CZP 45/97, OSNC 1998, Nr 2, poz. 22, która zapoczątkowała w judykaturze stanowisko, że skoro wierzytelność przyszła może przejść na nabywcę dopiero z chwilą powstania, zatem w dacie przelewu cedent przenosi na cesjonariusza jedynie ekspektatywę przyszłego prawa. Wierzytelność powstaje zatem w majątku zbywcy (cedenta), a następnie dopiero przechodzi do majątku nabywcy (cesjonariusza). Pełny skutek tej umowy łączyć należy z powstaniem wierzytelności w niej określonej, tj. wierzytelności na rzecz cedenta rozporządzającego prawem przyszłym. Pogląd ten został podzielony przez Sąd Najwyższy m.in. w wyrokach z 24.10.2007 r., IV CSK 210/07, OSNC 2008, Nr 12, poz. 145, z 30.1.2003 r., V CK 345/01, OSNC 2004, Nr 4, poz. 65, z 25.9.2014 r., II CSK 645/13, i z 4.3.2010 r., I CSK 439/09, Legalis). Aktualnie w judykaturze wydaje się jednak dominować stanowisko przeciwne (por. wyroki Sądu Najwyższego z 26.6.2015 r., I CSK 642/14, Legalis, z 25.6.2014 r., IV CSK 614/13, Legalis, oraz z 17.3.2016 r., V CSK 379/15, Legalis), uznające, iż w obowiązującym porządku prawnym umowa przelewu wierzytelności przyszłej ma podwójny skutek, zobowiązująco-rozporządzający (art. 510 § 1 KC), co oznacza, że jej zawarcie przenosi wierzytelność z majątku cedenta do majątku cesjonariusza. Skutek przelewu następuje już w majątku cesjonariusza, z chwilą ukształtowania się tej wierzytelności. Umowa przelewu wierzytelności przyszłej przenosi na nabywcę uprawnienie do żądania spełnienia przez dłużnika świadczenia z takiej wierzytelności. Uprawnienie to realizuje się z chwilą zajścia zdarzenia wynikającego ze stosunku prawnego łączącego wierzyciela z dłużnikiem, które można też opisać jako skutek z mocą wsteczną wraz ze zrealizowaniem się stanu faktycznego.
(Komentarz do prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego pod redakcją P. Zimmermana, za: System Informacji Prawnej Legalis, komentarz do art. 128a prawa upadłościowego, podkreślenia własne) 

Rozwiązania umowne

Mając na uwadze, istotne w pracy prawnika, dążenie do eliminowania ryzyk, należałoby postulować, aby w umowach przelewu wierzytelności przyszłych od razu wskazywać na to, że strony przyjmują koncepcję bezpośrednią. Przykładowe postanowienia umowne mogłyby mieć następującą treść:

  1. X przenosi na Y wszystkie wierzytelności z umowy WWW wobec Z, w tym te, które powstaną po zawarciu niniejszej umowy.
  2. Niniejsza umowa wywiera podwójny skutek - zobowiązujący i rozporządzający.
  3. Strony zgodnie postanawiają, że na skutek zawarcia niniejszej umowy wierzytelności  wobec Z nieistniejące jeszcze w momencie jej zawarcia powstaną od razu w majątku Y z chwilą, w której umowa WWW przewiduje ich powstanie w majątku X.
Autor:

formularz kontaktowy

Nazwa

E-mail *

Wiadomość *

obserwatorzy

Copyright © paragrafowanie